کنگره‌های بزرگداشت چهارهزار شهید، عنوان کلی دو کنگرۀ بزرگداشت سومین شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد و دومین کنگرۀ ملی بزرگداشت چهارهزار شهید استان دارالعباده و دارالعلم یزد.
از اوایل سال ۱۳۸۳ ش، ستاد کنگره شامل دوازده کمیته نخستین اقدامات و برنامه‌ریزی‌های لازم را برای برگزاری اجلاسیۀ کنگره انجام داد. آیت‌الله محمدعلی صدوقی*، امام‌جمعه و نمایندۀ وقت ولی‌فقیه در استان، مسئول ستاد هماهنگی کنگره و سعید قهاری‌سعید (شهادت: ۵ اسفند ۱۳۸۵)، دبیر شورای هماهنگی کنگره، بود (قهاری‌سعید)؛ البته، طرح اولیه برای برگزاری کنگره، از ۱۳۷۶ ش، آغاز شد و دبیران آن به ترتیب، سردار رضا ساعی شاهی، سرهنگ حسن واحدیان و سپس سرهنگ علی هژبری بودند. نام اولیۀ آن نیز «کنگرۀ بزرگداشت سرداران و ۳۶۰۰ شهید استان یزد» بود که با الحاق طبس در ۱۳۸۰ ش و همچنین خاک‌سپاری شماری شهید گمنام به یزد این شمار به چهارهزار افزایش یافت و از ۱۳۸۳ ش، نام کنگره به «کنگرۀ بزرگداشت سومین شهید محراب آیت‌الله صدوقی، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد» تغییر کرد (کلانتری سرچشمه).
کمیته‌های دوازده‌گانه شامل کمیتۀ ایثارگران و شهدا؛ بانوان؛ ارتباطات و رسانه‌ها؛ پشتیبانی؛ تبلیغات؛ تربیت‌بدنی؛ جمع‌آوری آثار شهدا؛ حفاظت و امنیت؛ روحانیون؛ عمرانی؛ علمی، پژوهش و تدوین؛ و کمیتۀ یادمان‌ها، یادواره‌ها و نمایشگاه بود که مدیران ارشد و مدیران کل استان ریاست کمیته‌ها را بر عهده داشتند و جانشینان آن‌ها از یادگاران جنگ، پاسداران، بسیجیان، جانبازان و غیره بودند. این کمیته‌ها ۸۲ برنامه را به‌منظور استقبال از اجلاسیه و خود اجلاسیه، برنامه‌ریزی و اجرا کردند («کنگرة بزرگداشت ... »، ص ۱۲)؛ ازجملۀ این برنامه‌ها شب‌شعرهای مختلف، برگزاری مسابقات دانش‌آموزی با موضوع شهید و شهادت مانند راز خون شهید، برنامه‌های گفت‌وگومحور تلویزیونی، برگزاری مسابقات مختلف ورزشی، احداث و نوسازی مزار شهدا در استان، برگزاری یادواره‌های شهدا در مسجدها و محله‌ها، مزین‌کردن خیابان‌ها و میدان‌های شهر به‌عکس شهدا (هژبری).
تدوین و چاپ چهل عنوان کتاب، برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ کتاب در مرکز استان و شهرستان‌ها، جمع‌آوری ۱۵۰۰ خاطره و زندگی‌نامۀ شهدا و ۱۵۰ قطعه عکس از شهیدان استان از دیگر اقدامات مهم کنگره بود. اجلاسیۀ نخستین کنگرۀ بزرگداشت شهدای استان، در دو روز متوالی در ۳ و ۴ اسفند ۱۳۸۴ با حضور مهمانانی از سراسر ایران، مسئولان استانی و کشوری، خانواده‌های شهدا و رزمندگان و جمع زیادی از مردم استان در مسجد ملا‌اسماعیل* یزد برگزار شد («کنگرۀ سومین ... »، ص ۱۳).
برنامه‌های اجلاسیه شامل سخنرانی سرلشکر پاسدار رحیم (یحیی) صفوی، فرمانده وقت کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۳۸۴ ش؛ اجرای گروه سرود و تئاتر با موضوع دفاع مقدس، دکلمه‌خوانی و غیره بود. هم‌زمان با برگزاری کنگره، نمایشگاه بزرگی شامل عکس، وصیت‌نامه، خاطره و دست‌نوشته‌های شهدا و نمادهایی از جبهه (وسایل شخصی شهدا) در مصلای مسجد ملا‌اسماعیل برگزار شد؛ همچنین، مقالات بسیاری با موضوع شهدا و عملیات‌های رزمندگان از نویسندگان و پژوهشگران استان، در اختیار روزنامه‌های اطلاعات، جمهوری اسلامی، کیهان، پیمان یزد و غیره قرار گرفت که در سطح وسیع، انتشار داده شد (کلانتری سرچشمه).
دومین دورۀ این کنگره، «کنگرۀ ملی بزرگداشت چهارهزار شهید استان دارالعباده و دارالعلم یزد» نام داشت، که در دی ۱۳۹۸ و طی جلسات تدوین برنامه‌های ۱۳۹۹ ش، بین سازمان بسیج کشور و مسئولان سپاه استان برگزاری آن قطعی شد (پورشمسی، ص ۹).
نخستین اقدام برای برگزاری کنگره تشکیل ستاد و شورای سیاست‌گذاری آن بود. در این زمینه، حدود یک‌سال قبل از برگزاری کنگره، ستاد آن تشکیل شد. شورای سیاست‌گذاری نیز متشکل از مسئولان و نمایندۀ ولی‌فقیه در استان با وظیفۀ تعیین راهبردهای اصلی و سیاست‌گذاری کنگره تشکیل شد (طالبی، ص ۷).
به‌سبب شیوع بیماری کرونا و برگزار نشدن یادواره‌ها با جمعیت انبوه، اقدامات کنگره باتوجهبه اهمیت موضوع محرومیت‌زدایی و خدمت‌رسانی به محرومان، بدین سمت هدایت و ۲۲ کمیته در این زمینه، تشکیل شد و برنامه‌های هریک را محمدعلی طالبی، استاندار یزد، به آن‌ها ابلاغ کرد. باتوجهبه شمار شهدای استان یزد (چهارهزار)، با تصمیم مسئولان، چهل برنامه با حجم چهل، چهارصد، چهارهزار و چهل هزار خدمت، به‌‌منزلۀ برنامه‌های شاخص کنگره انتخاب، و به کمیته‌های مربوطه ابلاغ شد؛ ازجملۀ این طرح‌ها تدوین و چاپ چهل عنوان کتاب، فراهم کردن زمینۀ چهارصد ازدواج آسان، نام‌گذاری چهارهزار کوچه به نام شهدا و توزیع چهل هزار پرس غذا بین نیازمندان بود (پورشمسی، همان‌جا).
مسئولان همۀ کمیته‌ها از مدیران کل استان و دبیران کمیته‌ها از معاونان و نیروهای سپاه استان یزد بودند. کمیته‌های ۲۲ گانه عبارت بود از: اجرایی؛ نظارت و بازرسی؛ پشتیبانی، برنامه‌ریزی و مالی؛ تکریم خانوادۀ شهدا و جمع‌آوری آثار؛ تألیف، تدوین و تولیدات؛ دانشگاهیان و اساتید علمی و پژوهشی؛ رسانه، ارتباطات و روابط عمومی؛ طلاب و روحانیون؛ فضاسازی و تبلیغات؛ هنری؛ فرهنگیان و دانش‌آموزی؛ زن و دفاع مقدس؛ محرومیت‌زدایی؛ ورزش و جوانان؛ یزد، شهر میراث جهانی؛ فرهنگی؛ گنجینه، یادمان، مهندسی و باغ‌موزه؛ پشتیبانی مردمی؛ امنیت رزمایش و نمایشگاه نظامی؛ امور شهرستان‌ها و یادواره‌ها، ارتش، سپاه، بسیج و ناجا؛ انتظامات، تشریفات و استقبال؛ و برنامه‌وبودجه (حُسن یوسف، ج ۱، ص ۱۰۱-146).
اجلاسیۀ کنگره در ۱۰ فروردین ۱۴۰۰ هم‌زمان با سالروز قیام تاریخی مردم یزد در ۱۳۵۷ ش، در محل دائمی نمایشگاه بین‌المللی یزد با حضور خانواده‌های شهدا؛ سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله محمدرضا ناصری، نمایندۀ ولی‌فقیه در استان و امام‌جمعۀ یزد؛ محمدعلی جوکار، نمایندۀ مردم یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی؛ سردار احمد حق‌طلب، رئیس سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه پاسداران؛ سردار رضا پورشمسی، فرمانده ارشد سپاه الغدیر استان یزد؛ و شماری از مسئولان استانی و مردم برگزار شد. سخنرانی سردار حسین سلامی؛ آیت‌الله محمدرضا ناصری؛ سردار رضا پورشمسی، رونمایی از چهل عنوان کتاب از تألیفات کمیتۀ تألیف و تدوین کنگره و اجرای چند گروه سرود و تواشیح از برنامه‌های این اجلاسیه بود (پارسائیان).
ازجملۀ اقدامات مهم کنگره، انتشار دو جلد ویژه‌نامه بانام حسن یوسف به همت کمیتۀ هنری کنگره بود که شامل پیام مسئولان کشوری و استانی به کنگره، شرح زندگی‌نامۀ چهارده شهید شاخص کنگره و ذکر خاطراتی از ایشان، شرح کامل فعالیت کمیته‌های کنگره، شرح فعالیت شهرستان‌ها و نواحی استان در راستای برنامه‌های تدوین‌شده برای کنگره، شرح کامل چگونگی برگزاری اجلاسیه، و توضیح مختصری از کتب تألیفی کنگره همراه با عکس در همۀ زمینه‌های یادشده است. جلد اول پیش از برگزاری اجلاسیه چاپ، و جلد دوم پس از برگزاری آن تدوین، و به چاپ سپرده شد (حسن یوسف، ج ۱، ص ۱-176).
مآخذ: پارسائیان، سید کاظم (مسئول دبیرخانه و دبیر کمیتۀ تألیفات دومین کنگرۀ شهدای یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۳ تیر ۱۴۰۰؛ پورشمسی، رضا، «از حسن یوسف‌ها بگو» (نک: همین مآخذ: حسن یوسف)؛ حسن یوسف (ویژه‌نامۀ دومین کنگرۀ ملی بزرگداشت چهارهزار شهید استان دارالعباده و دارالعلم یزد)، یزد، ۱۴۰۰ ش؛ طالبی، محمدعلی، «یا علی گفتیم و عشق آغاز شد» (نک: همین مآخذ: حسن یوسف)؛ قهاری‌سعید، سعید (دبیر کنگره بزرگداشت سومین شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد)، «مصاحبه»، برنامه‌های اولین کنگره بزرگداشت سومین شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد، لوح فشرده، یزد: ۱۳۸۴ ش؛ کلانتری سرچشمه، محمدرضا (پژوهشگر کمیتۀ تألیفات اولین کنگرۀ شهدای استان یزد)، مصاحبه با مؤلف، ۵ تیر ۱۴۰۰؛ «کنگرة بزرگداشت شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد»، روزنامۀ کیهان، ۲ اسفند ۱۳۸۴، شم ۱۸۴۵۹؛ «کنگرۀ سومین شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد»، روزنامۀ اطلاعات، ۴ اسفند ۱۳۸۴، شم ۲۳۵۷۱؛ هژبری، علی (رئیس ستاد کنگرۀ بزرگداشت سومین شهید محراب، سرداران و چهارهزار شهید استان یزد)، «مصاحبه» (نک: همین مآخذ، قهاری‌سعید).
/ فاطمه غلامی/